مضیف؛ مراسم قهوه خوری و آیین پذیرایی در جنوب ایران - آوای وحش

در گذشته مضیف مهمان خانه ای مرسوم در میان مردمان عرب جنوب ایران بوده است. مهمان خانه ای از جنس نی که به احترام میهمان به آداب و رسوم خاصی معروف است. امروزه تنها دو مضیف همانند گذشته در جنوب ایران با همان آداب پذیرای گرم میهمانان از راه رسیده هستند. در سفر به استان خوزستان و بازدید از شهرهای عرب نشین ایران، حتما از این مهمان خانه های زیبا تماشا کنید و اگر اهل خوردن قهوه و آشنایی با این آداب و رسوم منطقه ها عرب نشین ایران هستید، این فرصت را از دست ندهید.

مضیف ها و آداب و رسوم شان از جاذبه های تماشای مردمان عرب جنوب ایران است. نمادی از مهمان نوازی گرم مردم خوزستان، جایی که در آن می توانید دور از شلوغی زندگی شهری، تماشاگر زندگی گرم و ساده عرب های جنوب باشید و در مراسم کهن قهوه خوری شان از طعم خاص قهوه لذت ببرید. این مهمان خانه ها در میان مردمان عرب ایران از احترام خاصی برخوردار هستند. به همین علت این میزبانان به رعایت آداب و رسوم از جمله مراسم منحصربه فرد قهوه خوری بسیار اهمیت می دهند.

عکس از: arvandfreezone

قدمت مضیف های عربی به زمان سومریان می رسد. در قدیم، هر منطقه ای دارای یک مضیف بود که با آمدن میهمان، از او به گرمی استقبال می شد. اما با گذر زمان تعداد این مضیف ها کمتر و کمتر شد. به گونه ای که اکنون تنها دو عدد مضیف در جنوب کشور به جای مانده است. یکی از آن ها در شادگان به وسیله شهرداری در یکی از پارک های شهر بنا شده ولی به علت کم اهمیتی، نمای منحصربه فرد خود را از دست داده و مضیف دیگری در روستای بردیه ساخته شده است.

مضیف ها، محلی عمومی برای میزبانی از میهمان از راه رسیده بودند که به وسیله یک فرد ریش سفید یا شیخ اداره و هزینه های مهمان نوازی از افراد به وسیله همکاری مردم از کشاورزی تامین می شد. به لحاظ معماری، آن ها مهمان خانه هایی حلالی شکل و بدون درب هستند که تماما از نی ساخته می شوند و کف آن ها پوشیده از فرش های عربی است. ستون های مضیف بایستی سرد باشند تا باعث استحکام و روشنایی بیشتر فضای مهمان خانه شوند. از زمان بعد از اسلام، ورودی مضیف ها به سمت قبله ساخته می گردد. در وسط فضای مضیف یک اجاق با نام موگد برای مراسم قهوه خوری وجود دارد. از قدیم، معمولا شب ها در کنار ورودی مضیف یک آتش روشن می کردند، به گونه ای که در تمام روز دود کند تا میهمان از دور متوجه وجود مضیف گردد.

مراسم کهن قهوه خوری

مراسم قهوه خوری از گذشته مورد احترام اعراب بوده و به آیین و رسومات خاصی معروف است. قهوه اولین چیزی است که عرب ها پس از سلام و خوش آمدگویی با آن از میهمان پذیرایی می نمایند. وسایل آماده سازی قهوه متعدد هستند که به جمع آن ها المعامیل می گویند.

المحماس

محماس ظرفی استوانه ای شکل است که داخل آن دارای گودی است. المحماس برای برشته کردن و تغییر شکل دانه های قهوه بن از استفاده می گردد.

هاون

هاون یا نام المجر نوعی ابزار استوانه ای با گودی عمیقی است. معمولا هاون از نوعی آلیاژ قوی ساخته شده است و دارای دسته ای به نام قضیب است که برای آسیاب کردن دانه های برشته شده قهوه استفاده می گردد. صداهای که از هاون و آسیاب کردن قهوه به گوش می رسد برای مردمان عرب منظورهای خاص را می رساند.

گمگم و دله

برای آماده کردن قهوه از دو نوع ظرف خاص استفاده می گردد. به ظرف بزرگتری که برای آماده سازی اولیه قهوه و جوشاندن آن به حد کافی استفاده می گردد الگمگم گفته می گردد و به ظرف کوچکتری که جهت راکد کردن قهوه به مدت زمان مشخص و گرم نگه داشتن آن و پذیرایی از میهمان استفاده می گردد دله می گویند.

فنجان

نوعی استکان بدون دستگیره و دارای شکل هندسی خاصی است که جهت تعارف کردن قهوه به میهمان مورد استفاده قرار می گیرد.

آداب قهوه خوری

اگر گذرتان به مضیف افتاد، حواستان باشد تا با رعایت آداب قهوه خوری میزبانتان را شاد کنید. در مراسم قهوه خوری ساقی بایستی فنجان را با دست راست خود به میهمان تعارف کند و میهمان نیز باید آن را با دست راست بگیرد و بدون اینکه فنجان را روی زمین بگذارد قهوه را میل می نماید. گذاشتن فنجان به روزی زمین به معنی داشتن خواسته ای از طرف اوست.

ساقی حین تعارف قهوه، خود را به نشانه احترام به میهمان خم می نماید. ساقی، صدایی از برخورد دله با فنجان صادر می نماید تا میهمان با شنیدن آن صدا متوجه گردد قهوه برایش ریخته شده است. ساقی بدون اینکه چیزی بگوید قهوه را به او تعارف می نماید. چنانچه دوباره میل قهوه داشت فنجان را بدون هیچ حرکتی به ساقی می دهد، در غیر این صورت فنجان خالی را به سمت راست و چپ تکان می دهد و به ساقی تقدیم می نماید. صدا و حرکت جهت ایجاد نظم خاص بین ساقی و میهمان است. برای پذیرایی قهوه به وسیله ساقی به میهمان اسامی خاصی وجود دارند: الهیف، الضیف، الکیف و السیف.

فنجان اول الهیف

الهیف به وسیله ساقی قهوه و در حضور و دید میهمان صرف می گردد تا میهمان از سالم بودن قهوه ای که صرف می نماید مطمئن گردد.

فنجان دوم الضیف

الضیف فنجان دومی است که به میهمان تقدیم می گردد و میهمان هم موظف به صرف کردن آن است. مگر در مواقعی که میهمان از ساقی خواسته ای داشته باشد که در این صورت فنجان را از دست ساقی می گیرد و روی زمین می گذارد.

فنجان سوم الکیف

الکیف که در صورت تکان ندادن فنجان به وسیله میهمان و آن هم به خاطر طعم خاص و طریقه آماده سازی قهوه یا بعد مسافتی که میهمان طی نموده نوش جان می گردد.

فنجان چهارم السیف

السیف در صورت تکان ندادن فنجان به میهمان تقدیم می گردد که معمولا به وسیله افراد خاص و کمی نوش می گردد. علت آن این است که میهمان پس از صرف فنجان چهارم به ساقی اعلام می نماید که در تمامی شادی ها و سختی ها با ساقی شریک است که پس از صرف آن پیمان برادری بین میهمان و شیخ یا ساقی بسته می گردد.

از دیگر رسوم قهوه خوری در مضیف می توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:

• دله در دست چپ و فنجان در دست راست گرفته گردد
• ایستاده و در حالت خم فنجان تعارف گردد
• حق اولویت در بین حاضرین رعایت گردد
• میهمان حق حمل دله را ندارد
• در صورت حضور پسران، پدر نباید قهوه را تعارف کند
• برادر بزرگ تر بایستی قهوه را تعارف کند

در دی ماه سال گذشته مضیف و مراسم قهوه خوری عرب ها در لیست آثار ملی کشورمان به ثبت رسید. نظرات و تجربیات خود را در مورد این مراسم دل انگیز، با ما و سایر کاربران خبرنگاران به اشتراک بگذارید.