افزایش 15 درصدی شکاف طبقاتی در جهان، سایه سنگین فقر روی 40 میلیون ایرانی - آوای وحش

به گزارش گروه رسانه های خبرنگاران، به نقل از فرهیختگان چند روز پیش بانک دنیای گزارشی دلهره آور از بازگشت فرایند افزایشی در فقر دنیای خبر داد. پیام این گزارش بسیار واضح بود؛ کرونا نه تنها انسان را به خود مبتلا می کند، بلکه ممکن است اقتصاد را هم به فقر و نابرابری بیشتر دچار کند. این موسسه در این گزارش که برگشت معکوس نام داشت به تفصیل از افزایش فقر مطلق در دنیا به تفکیک قاره ها پرداخته بود. براساس این گزارش؛ بحران مالی ناشی از کرونا به عنوان عامل اصلی و تغییرات آب وهوایی و درگیری های منطقه ای به عنوان عوامل فرعی فرایند کاهشی فقر دنیای که از سال 1998 آغاز شده را متوقف کرده و بین 88 تا 115 میلیون نفر را در سال 2020 به 689 میلیون نفری که از قبل در فقر مطلق دنیای زندگی می کردند، اضافه می کند.

در این گزارش از سه منطقه آسیای شرقی، خاورمیانه و آفریقا به عنوان مناطق مستعد افزایش بیشتر فقر نام برده شده است. موضوع مکملی که بانک دنیای پس از طرح افزایش فقر به آن پرداخته، مساله نابرابری است. کارشناسان این نهاد بین المللی تاکید دارند مساله فقر در مناطقی که نابرابری در آنها چشمگیر است، می تواند خطرناک تر از جوامعی باشد که به رغم فقر، نابرابری ها شدید نیست. با توجه به داده های موجود در این گزارش، در بین 90 کشور مورد بررسی، ایران رتبه بیست و ششمین را در نابرابری ها کسب کرده است. با این حساب البته که برای مسائل معیشتی و نابرابری روزافزون بین خانوار های کشور نیازی به گزارش یا داده های موسسات بین المللی نیست و چشم غیرمسلح نیز آن را در کوچه و خیابان احساس می کند، اما اقتصاد کشور ما با بحران آماری نیز درگیر است، چراکه حدود 11 سال است که دولت محاسبات مربوط به خط فقر را منتشر نمی کند. محاسباتی که به طور قانونی انتشار آن به عهده وزارت رفاه بوده، چراکه فقط در سایه چنین آمار هایی است که می توان سیاست های حمایتی صحیح و هدفمندی را اجرا کرد.

در این گزارش به ناچار برای بررسی هشداری که بانک دنیای داده است، برای ترسیم فضای روشن تری از میزان فقر در کشور، به تجزیه و تحلیل درآمد خانوار های شهری و روستایی پرداخته ایم. بررسی ها نشان می دهد با قبول تعریف بانک دنیای از فقر که حداقل درآمد روزانه برای هر فرد یک دلار و 90 سنت در نظر می گیرد، در سال جاری با 4 دهک شهری و 8 دهک روستایی روبه رو خواهیم بود که درآمد آنها کمتر از معیار بانک دنیای برای قرار داشتن در زیرخطر فقر است. شرایط مذکور موید این موضوع است که بیش از نیمی از جمعیت کشور دارای درآمدی روزانه کمتر از حداقل درنظر گرفته شده برای فقر دنیای هستند و این مساله یا منجر به تعمیق بیشتر فقر در خانوارها می شود یا اینکه خانوارها را مجبور به استفاده از پس انداز ها و دارایی های خود برای تامین هزینه ها خواهد کرد. باید تاکید کنیم ارقام مذکور عمدتا به واسطه کاهش ارزش پول ملی و تشدید التهابات ارزی رخ داده است.

گسترش نابرابری در دنیا؛ 150 میلیون نفر در فقر شدید

پیام واضح گزارش جدید بانک دنیای با نام برگشت معکوس، سایه شیوع کووید-19 و بحران مالی مرتبط با آن بر دستاورد کاهش فقر است که از سال 1998 تا به حال محقق شده بود. بانک دنیای که هر دو سال یک بار اقدام به انتشار چنین گزارشی می کند، در گزارش های قبلی خود در سال های 2016 و 2018 با تاکید بر این نکته که ممکن است سرعت کاهش فقر شدید کمتر شده باشد وعده داده بود که انتظار می رود هدف کاهش فقر مطلق به کمتر از 3 درصد از کل جمعیت دنیا تا 2030 تحقق یابد. براساس آمار ها کاهش پایدار فقر شدید از ابتدای دهه 1990 آغاز و تا 2017 ادامه داشته است اما سرعت آن به مرور در حال کاهش بوده است. به طوری که متوسط کاهش فقر که به طور سالیانه تا قبل از 2015 در حدود یک درصد بوده به حدود 0.5 درصد در سال 2017 رسیده است. این نهاد بین المللی اما در جدیدترین موضع خود با سد مالی خواندن ویروس کرونا از احتمال تعمیق فقر دنیای و کندتر شدن سرعت کاهش فقر در دنیا خبر داده و تخمین زده است که تعداد افراد درگیر فقر مطلق 115 میلیون نفر دیگر افزایش پیدا خواهد کرد. بنابراین تعداد افراد طبقه بندی شده در فقر مطلق که 689 میلیون نفر در سرانجام سال 2017 ( 9.2 درصد از جمعیت کل) بوده اند به حدود 800 میلیون نفر در سرانجام سال 2020 خواهد رسید. این نهاد همچنین براساس داده های اطلاعاتی کشور های مختلف هشدار داده است که درصورت ادامه بحران مالی کرونا و همچنین ادامه تغییرات شدید آب و هوایی و جنگ های منطقه ای بیش از 150 میلیون نفر به تعداد کسانی که در فقر مطلق زندگی می کنند در سرانجام سال 2021 اضافه خواهد شد.

دست وپنجه نرم کردن 115 میلیون نفر در دنیا با فقر مطلق براساس تعریف سازمان های بین المللی به معنی پایین تر بودن درآمد روزانه آنها از 1.9 دلار است که عملا تامین خوارک، پوشاک و مسکن به عنوان اولیه ترین نیاز های اساسی را غیرممکن می سازد. در این گزارش علاوه بر افزایش کمی فقر به تغییر کیفی در آن نیز اشاره شده است. در واقع بانک دنیای معتقد است که فقیر شدن 115 میلیون نفر در سال جاری نرخ فقر مطلق (عدم عایدی 1.9 دلار در روز) را به نرخ سال 2017 رسانده که یک عقبگرد بزرگ و بی سابقه از 1998 به بعد محسوب می شود اما مهم تر از آن محتمل بودن تغییر کیفی در نوع فقر بعد از کووید-19 است، چراکه بر اساس پیش بینی ها؛ فقرای جدید شهری تر و دارای تحصیلات بهتری هستند. بنابراین در مجموع به نظر می رسد با خللی که همه گیری کرونا در شکوفایی و رشد مالی کشور ها ایجاد خواهد کرد، توزیع درآمد را با مشکل روبرو کند که عدم توزیع مناسب درآمد را، اولا؛ دهک های پایین هر جامعه بیشتر احساس خواهند کرد و دوما نابرابری عمیق تر خواهد شد.

کرونا فقر مطلق دنیای را به 800 میلیون نفر می رساند

براساس تخمین ها و تا سرانجام سال 2017 در حدود 9.2 درصد از جمعیت دنیا که 689 میلیون نفر را شامل می شدند در فقر شدید زندگی می کرده و درآمد روزانه ای کمتر از 1.9 دلار داشته اند. همان طور که گفته شد همه گیری ویروس کرونا با کشیدن ترمز کاهش فقر در دنیا جرقه افزایش آن را نیز زد به طوری که بانک دنیای با به روز کردن گزارش قبلی خود تایید کرد ویروس کرونا بین 88 تا 115 میلیون نفر دیگر را به کام فقر می کشاند. این در حالی است که این ویروس تا لحظه نگارش این گزارش بیش از 37 میلیون نفر را مبتلا و بیش از یک میلیون نفر را نیز به کام مرگ کشانده است. از سوی دیگر بیشترین تاثیر گسترش فقر از طرف کرونا روی کشور های جنوب آسیا و بعد از آن صحرای آفریقا بوده و تا سرانجام سال جاری خواهد بود. بانک دنیای در مقایسه ای جالب و برای نشان دادن تاثیرات عمیق تر ویروس کرونا از هر نوع بحران دیگری اقدام به ارزیابی و مقایسه تبعات این ویروس با بحران مالی 1998 آسیا کرده است.

این نهاد معتقد است که تنها بحران دیگری که در طول 30 سال اخیر منجر به افزایش فقر در دنیا شده است، بحران مالی 1998 بوده که میزان فقر را در مقایسه با سال 1997 در حدود 1.3 درصد آن هم با موضوع کشور های آسیایی افزایش داده است. اما پیش بینی می شود ویروس کرونا ما را با افزایش 8 درصدی فقر آن هم در تمام دنیا روبه رو سازد. تفاوت دیگر این دو بحران مدت زمان جبران آسیب های مالی بوده است که در بحران 1998 تنها با گذشت 5 سال در حدود 4 درصد از فقر دنیای کاسته شده است اما در مورد پاندمی کرونا به دلیل غیر قابل پیش بینی بودن اوضاع از مدت زمان لازم برای ترمیم بحران مالی نیز تقریبی در دست نیست. در بحث منطقه ای اما همانند سال های گذشته کشور های جنوب صحرای آفریقا به دلیل شکنندگی بالا دارای بیشترین فقیر خواهند بود، به طوری که از 431 میلیون نفر در سال 2017 به 480 میلیون نفر در سرانجام 2020 خواهد رسید. کشور های آسیای شرقی (همچنین کشور های حاشیه اقیانوس آرام) نیز به دلیل اختلاف طبقاتی و سیاست های تعدیلی بسیار دارای بیشترین رشد فقر خواهند بود و از 20 میلیون نفر در سال 2019 به 25 میلیون نفر در سال 2020 خواهند رسید. منطقه خارومیانه و شمال آفریقا نیز به طور بدبینانه رشد 17 درصدی را در تعداد فقیران تجربه خواهند کرد و به حدود 32 میلیون در سرانجام سال 2020 خواهند رسید.

رتبه 26 ایران در نابرابری مالی بین 89 کشور

تا به امروز همواره در مورد ضریب جینی برای تعیین شدن میزان نابرابری مالی در کشورهای مختلف صحبت شده است ولی به نظر می رسد ضریب پالما معیار قابل قبول تر و بهتری است. در این نسبت سهم درآمدی 10 درصد افراد پردرآمد جامعه به نسبت درآمد 40 درصد از کم درآمدترین افراد جامعه تقسیم می شود. در جوامعی که نابرابری مالی در آنها کم است این نسبت در آنها یک یا کمتر است. به این معنا که میزان درآمد 10 درصد از ثروتمندان جامعه برابر یا کمتر از مجموع درآمد 40 درصد از کم درآمدترین افراد جامعه است. هم اکنون ضریب پالمای دنیای در شرایط خوبی قرار ندارد و این نشان می دهد که نابرابری مالی در دنیا بسیار زیاد است و فاصله طبقاتی بین دهک های درآمدی وجود دارد. اما مساله اصلی در گزارش بانک دنیای که بدان اشاره شده است احتمال عمیق تر شدن نابرابری مالی و فاصله دریافت دهک های درآمدی در کشور های مختلف است. عمیق تر شدن نابرابری مالی در کشور ها به شیوع ویروس کرونا و پاندمی شدن آن مرتبط است چراکه در چنین شرایطی افراد بدون شغل یا مشاغل ناپایدار به لحاظ درآمدی از افراد با درآمد ثابت یا دارای مستغلات(مسکن، طلا، ماشین و...) عقب خواهند ماند و میزان درآمد و هزینه آنها نیز افت بسیار زیادی خواهد کرد.

براساس آنچه در نمودار آمده است شرایط درآمدی دهک های 89 کشور تعیین شده است. هر قدر که میزان خانه های مشکی رنگ برای هر کشور بلند تر باشد به این معنی است که ثرتمندان بیشترین سهم درآمدی را داشته و توزیع درآمدی در آن کشور ها مختل است. هر چه ثروتمندان درصد بیشتری از درآمد کشور را نصیب خود کنند به تبع اختلاف طبقاتی عمیق تر و نسبت پالما رقم بالاتری را نشان خواهد داد. براساس نمودار در بین 89 کشور مورد بررسی شده کشور های نامیبیا، زامبیا و برزیل دارای بیشترین اختلاف طبقاتی و نسبت به پالما بوده اند. در این رتبه بندی ایران در رتبه 26 قرار گرفته و ضریب پالما را در حدود 2 ثبت کرده است.

آماری از فقر در کشور وجود ندارد

گزارش اخیر بانک دنیای هشدار بزرگی در مورد افزایش فقر دنیای و همچنین عمیق تر شدن نابرابری های مالی در دنیاست. در کشور ما اما داده های مربوط به نابرابری یا سنجش فقر کشور که باید توسط وزارت رفاه اعلام شود به هر دلیلی منتشر نشده و احتمالا نخواهد شد. ناچارا برای بررسی میزان فقر و نابرابری های مالی باید به تجزیه و تحلیل داده های هزینه و درآمد خانوار های کشور که از سوی مرکز آمار منتشر می شود، بپردازیم. قبل از هر چیز لازم است توضیحاتی در مورد نحوه تخمین ها داده شود. کشور ما در سال 98 و 99 با مالی رکودی و در عین حال تورمی درگیر بوده است. از چنین مالی (با تکیه بر داده های سال های گذشته) که در سال جاری با پاندمی کرونا نیز دست وپنجه نرم می کند نباید انتظار افزایش تولید یا درآمد ناخالص داخلی را داشت اما می توان براساس میزان تورم و افزایش دستمزد ها از افزایش احتمالی درآمد خانوار ها و افراد چه در روستا و چه در شهر سخن گفت. بررسی فرایند 8 ساله درآمد های خانوار های شهری و روستایی نشان می دهد در طی این سال ها که رکود سال های 90 تا 92 و 97 و 98 نیز جزء آن است به صورت میانگین خانوارهای شهری با افزایش 19.92 درصدی و خانوار های روستایی با افزایش19.82درصدی درآمد های خود روبه رو بوده اند.

در مالی با رکود تورمی همانند کشور ما به تبع خانوارهایی که در سبد دارایی خود؛ مسکن، ماشین، سهام، طلا، ارز و... دارند بیشترین ابزار را برای حفظ ارزش حقیقی درآمد خود داشته و باقی خانوار ها نیز به اندازه افزایش اسمی دستمزد و دارایی هایشان، افزایش درآمد را تجربه می کنند. بر همین اساس و با توجه به افزایش 25 درصدی دستمزد ها در سال 99 می توان افزایش درآمد خانوار های ایرانی تا سرانجام سال جاری را بین 20 تا 30 درصد در نظر گرفت(در این گزارش افزایش 25درصدی در نظر گرفته شده است). همچنین برای محاسبه نرخ خط فقر میانگین دلار در سال گذشته حدود 14 هزار و 900 تومان و برای 6 ماهه اول سال جاری نیز میانگین 21 هزار تومان در نظر گرفته شده است.

درآمد 4 دهک شهری حول وحوش خط فقر دنیای

با توجه به افزایش 25 درصدی حقوق و دستمزد و همچنین تورم موجود و البته بررسی داده های هزینه درآمد خانوار ها در سال های گذشته که قبلا توضیح داده شد، می توان برآورد کرد که میانگین درآمد 54 میلیونی سال 98 خانوار های شهری کشور به حدود 67 میلیون و 600 هزار تومان در سال جاری برسد. این تخمین و برآورد را مستقلا می توان برای همه دهک ها طبق آنچه در جدول خانوار های شهری آمده است، انجام داد. بررسی داده ها نشان می دهد که علاوه بر احتمال افزایش فقر در سال جاری احتمال تشدید فاصله طبقاتی نیز همانند دیگر نقاط دنیا وجود دارد. اما مساله اصلی در مورد ایران این است که اقتصاد کشور نه تنها با کرونا بلکه این روز ها با بحران عجیب مالی نیز درحال دست وپنجه نرم کردن است.

براساس آنچه بانک دنیای از فقر در نظر دارد، این گونه عنوان می شود؛ هر فردی که در روز کمتر از یک دلار و 90 سنت درآمد داشته باشد، فقیر مطلق محسوب می شود. بر همین اساس بررسی داده های هزینه درآمد خانوار های شهری کشور در سال 98 نشان می دهد که به طور میانگین درآمد دلاری و روزانه هر فرد در کشور 3 دلار بوده است و طبق برآورد درآمد ها در سال 99 به ازای هر فرد به 2 دلار و 60 سنت خواهد رسید. البته با بررسی جزئی تر هر دهک و به دلیل عدم توزیع مناسب درآمد در کشور متوجه خواهیم شد که به طور مثال درآمد روزانه و دلاری هر فرد در دهک اول(فقیر ترین دهک درآمدی) در سال 98 در حدود 90 سنت بوده که این رقم براساس پیش بینی ها به 80 سنت در سال 99 خواهد رسید. برای دهک دوم نیز یک دلار و 40 سنت در سال به یک دلار و 20 سنت در سال 99 خواهیم رسید. در سه دهک بالای خانوار های شهری کشور نیز با کاهش شدید درآمد روبه رو خواهیم بود، به طوری که درآمد روزانه و دلاری دهک دهمی ها از حدود 8 دلار به حدود 7 دلار خواهد رسید. در دهک نهم و هشتم نیز از روزانه 4.5 و 3.5 دلار به 4 و 3.1 دلار در سال 99 روبه رو خواهیم بود. بنابراین براساس آمار در سال 98 و براساس خط فقر تعریفی از سوی سازمان ملل 3 دهک اول، دوم و سوم خانوار های شهری درگیر فقر مطلق بوده اند که در سال جاری به طور کلی با پایدار ماندن شرایط فعلی اقتصاد و همچنین پیامدهای ناشی از کرونا، 4 دهک ابتدایی در معرض فقر قرار خواهند گرفت. به طوری که درآمد دلاری و روزانه آنها به کمتر از یک دلار و 90 سنت در روز خواهد رسید.

سایه سنگین فقر روی 40 میلیون ایرانی

براساس برآورد ها درآمد 29 میلیون و 700 هزار تومانی خانوار های روستایی در سال 99 به حدود 37 میلیون تومان خواهد رسید. خانوار های روستایی کشور هر چند با افت شدید درآمدی دلاری در سال 99 روبرو خواهند بود اما تغییری در ترکیب فقر آنها رخ نخواهد داد. چراکه براساس آمار ها 8 دهک ابتدایی خانوار های روستایی کشور چه در سال 98 و چه با تخمین در سال 99 دارای درآمدی دلاری و روزانه کمتر یک دلار و 90 سنت بوده و خواهند بود. این مساله نشان می دهد در حدود 20 میلیون نفر از جمعیت خانوار های روستایی کشور درحال مبارزه با فقر بوده و به طور روزافزونی با کاهش حقیقی درآمد های خود روبرو هستند. اگر این تعداد را با 5 دهک اول شهری نیز که شرایط مشابه به این دهک های روستایی دارند جمع کنیم به تقریبی از فقر کشور خواهیم رسید که متاسفانه چیزی در حدود 30 تا 40 میلیون نفر خواهد بود. البته این گزاره به این معنی نیست که نیمی از جمعیت کشور در فقر مطلق زندگی می کنند، بلکه به طور کامل تر نشان می دهد که بیش از نیمی از جمعیت کشور دارای درآمد روزانه کمتر از حداقل در نظر گرفته شده برای فقر دنیای هستند و این مساله یا آنها را به ورطه فقر مطلق خواهد کشاند یا اینکه آنها را مجبور به استفاده از پس انداز ها و دارایی های خود برای تامین هزینه ها می کند.

اخبار گروه سایر رسانه ها صرفا بازنشر اخبار سایت ها و خبرگزاری هاست و خبرنگاران هیچ مسئولیتی در قبال آن ندارد.

بازگشت به صفحه رسانه ها